Trzy noworoczne życzenia dla premiera w sprawie ministerstwa środowiska i energetyki językiem chińskiego ekonomisty wyrażone

Kończący się rok był dobry dla gospodarki, nie najlepszy dla środowiska i bardzo zły dla odnawialnych źródeł energii. Niestety po raz kolejny. Ale Nowy Rok i formułowany właśnie Nowy Rząd to niecodzienna okazja do poprawy polityki w obszarach gdzie ustępujący rząd nie święcił największych sukcesów. Zresztą nie tylko ten ustępujący.

Trudno uwierzyć jak bardzo, pomimo olbrzymich zmian na świecie, zatrzymał się czas w polskiej energetyce. Życzenia Noworoczne na koniec ‘2014 zaczynały się (już wtedy!) takim wstępem: od końca 2012 coraz trudniej było w tej materii o optymizm, przynajmniej jeśli chodziło o efekty działań rządu. Poprzedni rząd najpierw nieśmiało, a potem od II expose  konsekwentnie odmawiał OZE prawa do rozwoju  i  coraz bardziej jawnie blokował, a dobra ustawa o OZE byłaby przeszkodą w realizacji planu. Obecny [2014!] rząd miał szansę na zmianę podejścia, ale ostatecznie przegrał z ... kalendarzem. Negocjację pakietu klimatycznego wypadły w okresie natarczywych żądań utrzymania krajowego górnictwa, aby razem z energetyka mogło pozostać przez kolejne dekady na garnuszku podatnika, a górnictwo i energetyka to też elektorat wyborczy '2015.

Czyli mamy nową tradycję  - znowu zły rok dla OZE, znowu negocjujemy część wdrożeniową Pakietu klimatycznego (Pakiet zimowy), znowu mamy (rosnące) roszczenia górnicze, znowu środowisko traci i są plany podporządkowania go gospodarce( energetyce), znowu na agendę powraca energia atomowa (chęć załapania się epigonów inżyniera Karwowskiego na jeszcze jedną wielką budowę socjalizmu lub odwrotnie – niczym  wręcz anegdotyczny plan zburzenia PKiN, który może być wyrazem braku poważniejszych planów) i znowu gospodarka (jeszcze) się trzyma. Dodatkowo, składając życzenia Panu Premierowi wesprę się sprawdzonym, a i przez niego jako autora strategii gospodarczej ustępującego rządu dość skutecznie wykorzystywanym, chińskim pomysłem na gospodarkę.

Premier Morawiecki jeszcze jako wicepremier miał (jako jeden z niewielu) znaczące sukcesy gospodarcze (pomijam fiskalne, to na inną okoliczność) w roku niemal już minionym.  Odważył się podważyć tzw. (neoliberalny) Konsensus Waszyngtoński i, jak na razie, nie poległ. Podejmując się ryzykownych i początkowo kontrowersyjnych reform gospodarczych w trudnym, populistycznym otoczeniu społecznym i politycznym, opierał się na koncepcjach chińskiego ekonomisty prof. Justina Yifu Lina. Lin był wykładowcą zachodnich uniwersytetów, głównym ekonomistą i wiceprezydentem Banku Światowego, a obecnie wykłada na Uniwersytecie Pekińskim jako dyrektor Centrum Nowej Ekonomii Strukturalnej (tzw. NES) i należy do najczęściej cytowanych współczesnych ekonomistów. W pewnym sensie dał podstawy teoretyczne transformacji chińskiej (ale również np. południowokoreańskiej) gospodarki. Inspirowany rozwojem azjatyckich potęg  Yifu Lin rehabilituje z pomocą teorii NES rolę państwa w gospodarce i inspiruje m.in. Morawieckiego i politykę gospodarczą prawicy. Premier Morawiecki zgodnie z radą Yifu Lina zdołał w „Strategii na rzecz odpowiedzialnego rozwoju” (SOR)  zidentyfikować sektory warte wsparcia państwa, które tworzą w naszej gospodarce wartość dodaną, ale jak do tej pory na tej liście, poza motywowaną politycznie geotermią, nie było OZE. Również energetyka nie była sektorem wspieranym, a traktowana była jako środek do osiągnięcia celu.

I tu osobiste wtrącenie. Nie mam pełnego przekonania do NES, a w szczególności do tezy o innowacyjności państwowych monopoli, zwłaszcza w energetyce, ale okazało się, że prof. Lin nie jest, przynajmniej w tym zakresie ortodoksyjny. Wyraziłem swoją wątpliwość bezpośrednio  na spotkaniu Lina z ekonomistami i doradcami Prezydenta Andrzej Dudy i od twórcy NES uzyskałem wówczas dla mnie zaskakującą odpowiedź, że powinniśmy pójść śladem zachodnich sąsiadów, bo jego zdaniem to Niemcy wsparcie państwa dla OZE przełożyli na niezwykle silny rozwój innowacyjnych małych i średnich firm i dzięki wsparciu państwa i innowacyjności tych firm osiągnęli przewagę konkurencyjną i stali się (z olbrzymim udziałem zielonych technologii) pierwszą potęgą eksportową  (obecnie drugą, po Chinach). Yifu Lin, zresztą wspólnie z Niemcami, promuje obecnie na forum ONZ, utworzenie  zielonego funduszu dla krajów rozwijających się, w którym Chiny (jako kraj już średnio rozwinięty) odegrają po raz pierwszy rolę dostawcy.Wbrew krajowej retoryce polityki energetyczne i klimatyczne oraz przemysłowe Niemiec, Chin, czy Korei Południowej (do której też nawiązujemy i którą Lin uważał za dobry przykład NES) są bardzo podobne i trafiają na podobne problemy.  

Yifu Lin zdaje sobie jednak sprawę, że początkowe  sukcesy zwiększania udziału państwa w gospodarce, w tym energetyce, mają też swoje ciemniejsze strony i niosą za sobą różnego rodzaju koszty. 

W najnowszym artykule w New York Times o tworzeniu potęgi gospodarczej, prof. Lin pisze o dwu plagach NES, z którymi jednak całkiem dobrze (zdaniem Lina) radzi sobie chiński rząd: są to korupcja (nieodzowny element etatyzmu) i ochrona środowiska. W pierwszej sprawie widać aktywność polskiego rządu, pytanie o skuteczność jest ciągle otwarte. W drugiej sprawie, Chiny już od kilku lat   wprowadzają coraz bardziej restrykcyjne regulacje środowiskowe (również krajowy system handlu emisjami, na wzór UE) , które równoważą szybki wzrost z dbałością o środowisko i stały się globalnym liderem w OZE, w szczególności w energetyce słonecznej i wiatrowej. Chiny zatruły się wyziewami z procesów spalania w przemyśle, tak jak Polska w czasach wielkich budów realnego socjalizmu. Teraz Polsce i innym krajom spóźnionym technologicznie sprzedają schyłkowe i względnie najbardziej zanieczyszczające technologie, tak jak to może mieć miejsce w przypadku wygranej oferty chińskiej na budowę także w Polsce ostatniej (?) elektrowni węglowej w Ostrołęce. Wraz z tym jak Chiny stają w koalicji na rzecz innowacji, ochrony klimatu i OZE odwraca się kierunek zagrożenia ucieczki emisji w formie tzw. carbon leakage.

Na podstawie otrzymanych w spadku po 2017 roku (i poprzednich) nierozwiązanych problemów, oraz na podbudowie chińskich doświadczeń i teorii najbardziej znanego chińskiego ekonomisty ośmielę się sformułować życzenia do i dla Premiera na Nowy Rok.

1. W obecnej sytuacji powracających problemów środowiskowych: rosnącego deficytu wody (niedoceniany problem dla scentralizowanej energetyki paliw kopanych), postępujących zmian klimatu, narastającego problemu smogu, skutków i kosztów zdrowotnych rożnych nieczyszczeń, naruszania ekosystemów leśnych i rolnych oraz światowej i unijnej agendy ekologicznej i rosnącej świadomości polskiego  społeczeństwa na temat tych zagrożeń, życzenie  aby nie likwidować Ministerstwa Środowiska. Trzeba je wzmocnić, nawet kosztem resortów gospodarczych, właśnie w imię rozwoju gospodarczego i innowacji.
2. Odnawialne źródła energii nie przetrwają obecnie prowadzonej polityki energetycznej. Po wydaniu części unijnych dotacji (wydawanie środków na OZE nie idzie najlepiej i całości alokacji przy obecnych regulacjach nie wydamy) zostaniemy sami z problemami środowiskowymi, unijnymi i międzynarodowymi zobowiązaniami i olbrzymim problemem w polityce energetycznej (zależność od surowców i technologii). Tak więc kolejne życzenie, aby korzystając w pełni z teorii prof. Lina,  poszerzyć zakres promowanych sektorów (również w SOR) o wysokiej wartości dodanej, o pochopnie pominięte przez ustępujący rząd technologie OZE: energetykę słoneczną i wiatrową (w tym morską), które obecnie i na przyszłość mają największy potencjał energetyczny, potencjał innowacji i są w stanie w dobrze zaprojektowanym miksie energetycznym dostarczyć najtańszą energię.
3. Energetyka jądrowa, przy swoich możliwościach w zakresie ochrony klimatu obecnie pojawia się w programach inwestycyjnych w energetyce tylko wtedy, gdy sztucznie hamowany jest rozwój OZE i gdy państwo decyduje się przerzucić na społeczeństwo bardzo duże koszty finansowe, koszty związane z bezpieczeństwem, koszty środowiskowe oraz nie boi się podnoszenia kosztów energii dla ludności i dla przemysłu.   Dlatego też ostatnim życzeniem jest, aby w 2018 roku uwzględnić fakt, że energetyka jądrowa wymaga specjalnej ostrożności z uwagi na koszty i ryzyka, i nie można poodejmować w tej sprawie pochopnej decyzji bez szerokiej debaty publicznej zakończonej referendum.

Nowa unijna polityka OZE to szansa dla Polski?

Dobiegają końca trwające już trzy lata prace nad prawnym oprzyrządowaniem kolejnego pakietu klimatyczno-energetycznego UE do 2030 roku. Pod nazwą „Pakietu zimowego” wchodzi w fazę zatwierdzania przez najważniejsze unijne instytucje i teraz wymaga już jasnego określenia się rządu RP wobec propozycji Komisji Europejskiej i efektów rocznych prac Parlamentu Europejskiego, także w sprawie odnawialnych źródeł energii (OZE).
Tytuł artykułu (poza znakiem zapytania) zapożyczony został z komunikatu Ministerstwa Energii wydanego po Radzie UE ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii poświęconej nowej dyrektywie o OZE i rozporządzeniu o zarządzaniu Unią Energetyczną , która odbyła się 18 grudnia 2017 r. Wobec braku prawnie wymaganej od 5 lat krajowej polityki energetycznej i znajomości celów jakimi rząd ma się w obszarze energii kierować, komunikat jest unikalną syntezą aktualnych poglądów ministerstwa na OZE, obrazującą też obecne polskie podejście do unijnej polityki klimatyczno-energetycznej. Treść komunikatu można jednak odczytać na kilka sposobów.
Komunikat zawiera kilka niezwykle pozytywnych stwierdzeń, które padają z ust najważniejszych dla polskiej energetyki odnawialnej urzędników ME. Wiceminister Andrzej Piotrowski mówi: „traktujemy dyrektywę o OZE jako zaproszenie do całościowego spojrzenia na polską energetykę”, a tytułową tezę stawia dyrektor Andrzej Kaźmierski: „zamiast traktować wyznaczony [przez UE i potwierdzony przez Radę]poziom rozwoju OZE [27% w 2020r.] jako zagrożenie, potraktujmy to jako szansę”. Nie ulega wątpliwości, że Polsce już od kilku lat brakuje szerszej dyskusji o OZE w dłuższej perspektywie, a już zwłaszcza z pozycji szansy. Dodatkowo ME  podaje na swojej stronie,  że „rezultat negocjacji [i końcowe ustalenia] na Radzie, w znacznej mierze odpowiada postulatom składanym przez Polskę”, ale nie mówi konkretnie z jakimi postulatami Polska wyszła i co w imieniu wszystkich obywateli popierała.

Niestety kilka innych stwierdzeń w komunikacie uprawniałoby do nadania mu z gruntu innego tytułu o zgoła innej wymowie, np. „Osłabianie unijnej polityki OZE to szansa dla Polski”. Ale przedtem konieczne jest choćby zarysowanie szerszego tła dyskusji na Radzie i procesów odbywających się w UE, bez aktywnego udziału Polski, zajętej swoimi wewnętrznymi sprawami, w tym obroną węgla przed polityką UE.

Przedstawiciele resortów ds. energii reprezentujący na ostatniej Radzie rządy krajów członkowskich są nieco mniejszymi entuzjastami OZE, niż komisje Parlamentu Europejskiego (PE) , które wcześniej przyjęły stanowiska bardziej przyjazne dalszemu rozwojowi  OZE.  Najpierw, 28 listopada  posłowie Komisji  Przemysłu, Badań Naukowych i Energii ITRE przyjęli propozycję poselską podwyższenia celu OZE na 2030 z 27% do 35%. Potem połączone Komisje  ITRE oraz ENVI (ds. środowiska) przegłosowały kolejne podwyższenie celów OZE do poziomu 45 % i zaostrzyły wcześniejsze propozycje jeśli chodzi o wymogi wdrażania nowej dyrektywy o OZE przez kraje członkowskie. Posłowie połączonych komisji uszczelnili też zakazy stosowania po 2020 roku jakiejkolwiek pomocy publicznej dla paliw kopalnych (zaakceptowali też podwyższenie celu na efektywność energetyczną na 2030 powyżej 27%).

Głosowanie połączonych Komisji w sprawie OZE pokazało olbrzymi rozdźwięk pomiędzy grupą posłów konserwatywnych, reprezentowanych m.in. przez poseł Jadwigę Wiśniewską i posła Zdzisława Krasnodębskiego, którzy głosowali za odrzuceniem całości poprawek, a posłami innych ugrupowań, którzy w sposób zdecydowany je przegłosowali. Po nowym roku zapowiadają się zatem dość skomplikowane negocjacje (tzw. „trialog”), pomiędzy PE, Radą i KE, której przedstawiciel   komisarz Cañete - tuż po dotychczasowych negocjacjach  powiedział, że 27 procentowy cel na OZE nie jest już maksymalnym poziomem, jaki UE może osiągnąć. 

W tym sensie można postawić tezę, że Rada osłabia politykę wobec OZE formułowaną przez Parlament i KE, a rząd RP osłabia znaczenie OZE na forum Rady. Tu jednak trzeba się zastrzec. Spotkania Rady nie są tak przejrzyste dla opinii publicznej jak (protokołowane) posiedzenia PE, a najmniej przejrzysty dla obywateli jest czekający nas trialog. Dlatego publiczne komunikaty rządowe z Rady i z trialogu bardziej oddają intencje (polityczne) rządów niż fakty. Po tych zastrzeżeniach warto wrócić do komunikatu ME i poddać go analizie, gdyż oddaje on dość dobrze obecny sposób myślenia ME o OZE i o polityce klimatyczno-energetycznej UE. Trzeba też podkreślić, że analizowany komunikat na obecnym etapie oddaje „ministerialny” punkt widzenia -  nie rację stanu, ale rację ministerstwa.

Zarysowane na początku konstruktywne i szerokie podejście ME do OZE jest studzone kilkoma innymi stwierdzeniami.

ME pisze, że „dla krajów, które mają po temu warunki naturalne, np. dla elektrowni wodnych, zadanie budowy nowych źródeł OZE jest względnie proste”. Otóż wcale nie jest proste, bo choć rzeczywiście kraje europejskie, które mają dobre warunki do wykorzystania energetyki wodnej mają  też obecnie wysoki udział energii elektrycznej z OZE (to tylko część ogólnego celu na OZE), to jednak w pakietach klimatyczno-energetycznych UE chodzi o przyrosty produkcji energii z nowych mocy na przyszłość. Potencjały energetyki wodnej są już wykorzystane w największym stopniu, a próby dalszego ich wykorzystania pociągają za sobą wysokie tzw. koszty krańcowe, także w Polsce i samą energetyką wodną problemów współczesnego świata, UE i Polski nie da się rozwiązać.

Polska nie jest jednak w gorszej sytuacji, bo, posługując się stwierdzeniem ME, „warunki naturalne” do rozwoju wszystkich OZE ma jedne z najlepszych w Europie. Pod względem powierzchni jest jednym z największych krajów UE, przy tym z dostępem do morza, w związku z tym ma większe niż inne państwa i różnorodne odnawialne zasoby energii (woda, wiatr, słońce, biomasa, geotermii), których potencjał jest proporcjonalni do powierzchni i odwrotnie proporcjonalny do gęstości zaludnienia.

Zastanawiająco brzmi stwierdzenie ME: „Polska zaczyna w niektórych aspektach regulacyjnych [dotyczących OZE] wyprzedzać inne kraje UE”, co jak się wydaje ma dotyczyć prosumentów i klastrów, ale nie tylko. Po pierwsze nie ma na to dowodów, poza powtarzanymi od miesięcy deklaracjami przedstawicieli ME: w sprawie nie wypowiedział się publicznie żaden przedstawiciel KE i żaden kraj UE nie zapowiada gotowości pójścia  śladem Polski, jeśli chodzi o tzw. opusty i klastry. Po drugie sama teza (pomijając to czy jest oparta w faktach) o „przodownictwie” w regulacjach wcale nie musi oznaczać czegoś pozytywnego. Generalnie regulacje i instrumenty wsparcia to nie technologie i nie muszą być innowacyjne. Muszą natomiast być dostosowane do stanu rozwoju rynku i być skuteczne we wdrażaniu celów krajowych oraz efektywne. Jeśli nikt dotąd poza Polską podobnych rozwiązań nie stosuje, to może warto byłoby zastanowić się dlaczego, zamiast podejmować ryzykowne eksperymenty? Niestety, Polska przeznaczając  olbrzymie kwoty na wsparcie rozwoju krajowej energetyki, nie realizuje założonych celów dot. OZE  (patrz: jeden z poprzednich wpisów na blogu). Po czwarte, niezwykle liberalnym systemem zielonych certyfikatów wprowadzonym (za wcześnie) już w 2004) wyprzedziliśmy UE (i krajowy rynek) o dekadę i w efekcie z tempem rozwoju OZE zostaliśmy na szarym końcu.

Na unijne regulacje OZE trzeba patrzeć  z szerszej  perspektywy czasowej oraz ich spójności i synchronizacji podejmowanych działań.  Gdy w jednym segmencie, np. w przypadku konwencjonalnego segmentu przedsiębiorstw zasiedziałych, rząd walczy o derogacje środowiskowe (odstępstwa czasowe w ich wdrażaniu), co opóźnia wejście w życie przepisów (a tym samym pozwala firmom energetycznym dłużej unikać ponoszenia kosztów zewnętrznych i konserwuje rynek), a regulacjami OZE wyprzedza rynek i serwuje firmom jeszcze „nie dorosłym” do instrumentu wsparcia przepisy martwe, to odsuwa OZE od rynku energii, a nie przybliża je do niego. Efektem takiego podejścia są  zazwyczaj „protekcjonistyczne regulacje dla bogatych, a rynek dla biednych”.

Najpoważniejsza wątpliwość jaka wiąże się z analizowanym komunikatem dotyczy takiego stwierdzenia:  „Przyjęta logika dyrektywy wskazuje, że celem jest urynkowienie OZE (…) i umożliwienie źródłom odnawialnej energii warunków dla naturalnego  rozwoju - rozwoju zrównoważonego, a nie opartego na wymuszonych wskaźnikach  i wyłącznie politycznych ambicjach”.  W tym fragmencie komunikatu dostrzec można systemowe rozejście się celów, punktów widzenia i rozumienia roli OZE w Polsce i w UE, co nie najlepiej wróży dalszym negocjacjom i wdrażaniu ustaleń.

Nie chodzi o to aby się czepiać każdego słowa, choć to nie byłoby trudne. Chodzi o istotę podejścia do OZE i do polityki rozwoju. W identyczny sposób, w ścisłym związku z OZE i celami społecznymi jest ona formułowana zarówno na poziomie UE jak i globalnych agend jak ONZ czy WTO itp. Polityka rozwoju zawsze formułowana jest poprzez cele (służące gospodarce, społeczeństwu i pogłębianiu demokracji) , które - aby dały efekty - muszą być „ambitne” i muszą opierać się na „wskaźnikach”. Idąc od góry, Traktat Lizboński (TFUE) mówi:  polityka Unii w dziedzinie energetyki ma na celu (…) wspieranie rozwoju nowych i odnawialnych form energii. Do tej pory zmiana Traktatu w tym punkcie  (Artykuł 194, ust.1) nie była przez Polskę postulowana. Zarówno obecnie obowiązująca jak i nowa dyrektywa o promocji OZE potwierdzają nieodmiennie, że promocja OZE jest jednym z celów unijnej polityki energetycznej i wskazują, jakie korzyści dzięki OZE Wspólnota chce osiągnąć oraz precyzują „generalny wskaźnik” – obecnie chodzi o osiągnięcie co najmniej 27%  udziału OZE w 2030 roku. Na wskaźnikach rozwoju, w tym mierzonych udziałami energii z  OZE, ale też spadkiem krajowego wskaźnika średniego narażenia na pył PM 2,5 (przypomnijmy- chodzi o 18 μg/m3 już w 2020 roku, a nie np. na „naturalnej emisji”) opiera się strategia na rzecz zrównoważonego rozwoju. Rozwój zrównoważony nie jest bynajmniej rozwojem naturalnym (”naturalna” może być np.  śmierć, ale nie rozwój, który powinien aktywnie łączyć czynniki społeczne, gospodarcze i środowiskowe). Kluczowym w obszarze energetyki celem zrównoważonego rozwoju ONZ (uzgodnionym w 2016 roku) jest „wzrost udziału OZE w światowym „miksie” energetycznym do 2030 roku” i współpraca międzynarodowa w tym zakresie. OZE wymagają proaktywnych działań.  Słowo „ambitne” rozumiane jako przesłanie polityczne  w doniesieniu do OZE jest kluczowe dla dyrektywy o promocji OZE w wielu wymiarach; np. w wymiarze międzynarodowym-  „ambicją polityczną UE jest światowe przewodnictwo w energetyce odnawialnej” czy w wymiarze zarządzania – „Komisja Europejska wspiera wysokie ambicje krajów członkowskich poprzez  tworzenie sprzyjających ram obejmujących lepsze wykorzystanie funduszy unijnych”.

OZE stały się fundamentem nowoczesnej polityki rozwoju UE, świata i Polski też, i dlatego przede wszystkim o tym warto pamiętać przed wyjazdem na targi do Brukseli, bo nie wszystko tam można sprzedać z korzyścią.

Ponadto działanie na rzecz urynkowienia OZE nie jest niczym nowym. Kolejne unijne regulacje i programy, od co najmniej 20 lat, zawsze zawierają stwierdzenia o konieczności wsparcia OZE w celu osiągnięcia przez kolejne segmenty rynku konkurencyjności na rynku. zresztą jak widać po rozwoju technologii całkiem skutecznie, ale wymaga konsekwencji.

Przy takim jak zaprezentowano w komunikacje ME rozumieniu dyrektywy i polityki UE, unijne cele w zakresie OZE nie będą szansą dla Polski, ale utrapieniem dla rządu, ewidentną utratą korzyści dla gospodarki i konkurencyjności w energetyce i w końcu kosztem dla podatnika.  Ministerstwa mają obowiązek formułować własne taktyki negocjacyjne w branżowych gremiach unijnych, ale z uwagi na znaczenie OZE dla UE i jakości członkostwa Polski we Wspólnocie, powinny być one uzgadniane na forum  rządowym, a ogólne cele powinny być znane opinii publicznej i trochę bardziej odpowiedzialnie  formułowane niż w komunikacie ME.

Zagadki wokół 40 mld zł na OZE

Informacja z 13 grudnia o tym że Komisja Europejska  zatwierdziła polski program wspierania energii ze źródeł odnawialnych o wartości 40 mld PLN stała się przebojem internetu. W okresie ekstremalnych napięć w relacjach z Polski z Komisją, także w trudnych rozmowach o energii i klimacie, węglu i OZE, w wyszukiwarkach przy haśle „40 mld” ww. informacja podana przez PAP wyskakiwała na pierwszym miejscu wśród paru milionów trafień. Została odebrana jako  jeden z najbardziej hojnych  prezentów gwiazdkowych. Rozdzwoniły się telefony uczestników rynku i organizacji społecznych z pytaniami co się stało że rząd Polski wywalczył taryfy gwarantowane dla polskich przedsiębiorców inwestujących w małe instalacje OZE skoro zaciekle je wcześniej zwalczał i niedawno wyeliminował z ustawy o OZE. Razem z życzenia świątecznymi, zaczęły przychodzić pytania (także z zagranicy) jak szybko będą zamawiane  kolejne  wolumeny w aukcjach na energię z OZE i na jakie źródła. Widać było jak silna jest potrzeba społeczna aby rząd na święta pojednał się jednocześnie i z UE i z OZE.

Komunikat PAP nie wyjaśniał co się stało. Opinia publiczna, poza tym, że dostała informacje że instrumenty jakie kryją się pod 40 miliardami  przyczynić się mają do dalszych postępów w osiąganiu unijnych celów w zakresie energii i klimatu, nie widzi ani wniosku rządu o zatwierdzenie pomocy ani szczegółów decyzji Komisji. Nie wie też czy chodzi o notyfikację wsparcia w uchwalonych przepisach czy  o tzw. prenotyfikację projektów ustaw i  dopiero planowanych nowych instrumentów wsparcia.W takich sytuacjach (olbrzymie kwoty i nadzieje społeczne) łatwo o dezinformację i rozgrywki z wykorzystaniem PR.

W tym przypadku, faktycznie uzgodnionej maksymalnej wielkosci  pomocy  wraz z instrumentu wsparcia, które nie zakłócą rynku,  chodzi  o projekt Ministerstwa Energii (ME) nowelizacji ustawy o OZE z 16 czerwca 2017r., który miał być uchwalony najpóźniej we wrześniu, a do tej pory nie stanął nawet na Komitecie Rady Ministrów, bo został poddany prenotyfikacji (tryb nieformalnego i poufnego procedowania) która normalnie nie powinna trwać dłużej niż 2 miesiące. Projekt nowelizacji ustawy o OZE zawierał informacje o wielkości aukcji jaka miała odbyć się jeszcze w 2017 roku. ME przewidziało do zakontraktowania w aukcji ‘2017 – 26 mld zł, w tym 19 mld zł dla nowych źródeł i 7 mld zł dla źródeł istniejących (w ramach tzw. aukcji migracyjnej). Środki te miały być wydane na produkcję energii w okresie do 15 lat. Roczne wsparcie na energię z nowych OZE miało wynieść ok. 1.3 mld, a ich wkład w produkcje energii z OZE miał wynieść tylko 2,2 TWh/rok, czyli jedynie ok. 10% zobowiązania w zakresie energii elektrycznej z OZE w 2020 roku (trudniej jest  określić planowane roczne  wsparcie i ilość energii dla źródeł istniejących w aukcjach migracyjnych, ale to nie wpłynie na realizacją celu OZE).

ME planowało aukcje migracyjne na 2017 dla wszystkich źródeł, oprócz energetyki wiatrowej i fotowoltaiki. W przypadku nowych źródeł ME także nie planowało aukcji dla tych technologii, poza przeprowadzonymi  wcześniej udanymi aukcjami testowymi dla fotowoltaiki o mocach do 1 MW. Aukcje miały być też przeprowadzone na podstawie rozporządzeń w latach 2018, 2019 i 2020 roku, wiedząc że te kolejne mało wniosą w realizację celów '2020. Jak widać, zaakceptowana przez Komisje kwota 40 mld zł wsparcia, przy jej rozłożeniu na 15 lat i na kilka aukcji, nie jest wygórowana także w sensie zamawianego wolumenu energii, tym bardziej że ME wyklucza ze wsparcia technologie dające najtańszą energię, wymagające najniższej dopłaty.

W projekcie ustawy poddanej procedurze prenotyfikację była tez propozycji wprowadzenia taryf gwarantowanych (FiT) dla małych istniejących i nowych źródeł OZE o mocach do 500 kW.  Propozycja ta miała dwa mankamenty: też  nie uwzględniała źródeł wiatrowych i fotowoltaicznych, a wysokość  stawki FiT dla pozostałych technologii w całym zakresie mocy była taka sama i równała się 80% ceny referencyjnej w systemie aukcyjnym dla źródeł o mocy do 1 MW. Pojawiają się tu dwa problemy (więcej na blogu, wpisy lipcowe): a) dyskryminacji mniejszych instalacji (mikrogeneracji) w dostępie do systemu wsparcia, b) nieadekwatności metody ustalania wysokości taryfy FiT, które jednak nie są przeszkodą w notyfikacji, bo Komisja w trybie badania zasadności proponowanej przez dany kraj pomocy publicznej dopuszcza wykluczanie technologii i nie bada czy wsparcie nie jest za niskie. To rząd, a nie Komisja,  ma wiedzieć czy proponowany  instrument jest adekwatny do wyzwań.  W zupełnie innym za to trybie Komisja sprawdza czy dzięki wszystkim instrumentom kraj wypełnił zobowiązania (tu- osiągnął cele na 2020 rok) i jeżeli nie to wtedy wymierzana jest kara.

Zaproponowane tak wybiórczo i nieadekwatne (zaniżone)  taryfy FiT dla nowych małych źródeł OZE i najmniejszych  inwestorów są całkowicie niezrozumiałe w kontekście polityki obecnego rządu. Nie chodzi tylko o to, że będzie brakować energii do wypełnienia celu ‘2020, a małe instalacje buduje się stosunkowo szybko i mogłyby sporo wnieść. Na wiosnę br. autor niniejszego artykułu przedstawił na forum Narodowej Rady Rozwoju przy Prezydencie RP pakiet m.in.  pro-społecznych i pro-prosumenckich zmian w ustawie o OZE (synteza propozycji na stronie IEO), które – wypełniając zobowiązania prosumenckie z programu wyborczego PiS - mogły się stać szybką inicjatywą legislacyjną Prezydenta RP. Wówczas ME opowiadało się za powstrzymaniem szybkiej nowelizacji i argumentowało to tym, że samo chce powrócić do taryf gwarantowanych. Wówczas jednak nie mówiono, że tak wybiórczo (zakres mocy, technologie), przy tak poważnym opóźnieniu oraz  przy tak poważnym wypaczeniu samej idei tych taryf (nieopłacalność instrumentu dla nowych inwestorów).

Całokształt działań legislacyjnych w zakresie OZE świadczy o słabości państwa. „Spec” ustawa o OZE, która miała być uchwalona w 2010 roku, aby wdrożyć zobowiązanie na 2020 rok nie działa nawet pod koniec 2017 roku, czyli w dwa lata przed okresem, kiedy cały park wytwórczy OZE powinien pracować z pełną mocą aby w całym rozliczeniowym 2020 roku dostarczy wymagane wolumeny energii z OZE. Dopuszczalne cykle inwestycyjne w systemie aukcyjnym do 2-4 lata od daty wygrania aukcji. Oznacza to, że  systemem aukcyjnym i właśnie uzgodnioną z Komisja pomocą publiczna nie damy rady wypełnić nawet tej części celu, która dotyczy energii elektrycznej z OZE.

Nie jest niestety dokładnie tak jak mówi Minister Energii w komunikacie PAP  że decyzja Komisji w sprawie zatwierdzenia 40 miliardowej pomocy „otwiera możliwość racjonalnego kształtowania miksu energetycznego i wykorzystania naszego potencjału OZE” i że prowadzona  nowelizacja ustawy o OZE i rozwiązania w niej zawarte (zaakceptowane przez  Komisję) rozwiążą problem realizacji zobowiązań unijnych. Problemy wcale nie jest fetyszyzowane uzgodnienie pomocy publicznej z Komisja, problemy tkwią zupełnie gdzie indziej.

Jak to się stało, że uchwalona w lutym 2015 roku ustawa o OZE musiała czekać 3 lata na notyfikacje i w końcu uzgodniliśmy z Komisją instrument, który jest niewystarczający do zrealizowania celu? Planowana pierwotnie aukcja, która prawdopodobnie zostanie przeprowadzona w 2018 roku, to tylko połowa energii elektrycznej, której nam będzie brakować w 2020. A nie wszystkie wygrane projekty zostaną zrealizowane, a ponadto cześć nie dostarczy zakładanego wolumenu energii już w 2020 roku. Dlaczego od 2015 roku ustawa o OZE była już 3 razy nowelizowana zanim zaczęła na dobre funkcjonować jako instrument wsparcia, przy czym nowelizacje z czerwca ‘2016 jeszcze bardziej pogorszyła słabą jakość pierwotnej wersji ustawy (w zasadzie teraz poprawiana jest ówczesna nowelizacja),  a ta z lipca 2017 roku jest wręcz skandaliczna?

Czy aby nie jest prowadzona gra na zwłokę po to aby uzasadnić decyzję, że należy zdjąć kaganiec na współspalanie aby w ten sposób w trybie już notyfikowanego systemu zielonych certyfikatów lub w systemie aukcyjnym dać zarobić państwowym koncernom i instrumentami wsparcia OZE dofinansować węgiel?  To i tak problemu nie rozwiąże (współspalanie "na całość" dostarczy ledwie 5% całkowitego celu na OZE) i zniszczy park wytwórczy elektrowni węglowych (nie byłoby to "racjonalne" kształtowanie miksu paliwowego na przyszłość i na lata 2021-2030). Ale "misja zbawiciela" upoważni do monopolu i na krótko da zarobić koncernom, które potem - na naprawę i modernizację swoich staroci - wyciągną w ramach ustawy o rynku mocy środki z kieszeni odbiorców energii w formie tzw. opłaty mocowej na naszych rachunkach za prąd. Resztę dorzuci podatnik za tzw. transfer statystyczny brakującej ilości energii, więcej o tym mechanizmie w poprzednim wpisie na blogu 'Odnawialnym".

Być może gwiazdkowy prezent w postać 40 mld zł od wszystkich konsumentów energii dostali nie inwestorzy OZE, wbrew zdrowemu rozsądkowi,  tylko koncerny, na które już teraz czeka kolejna  transza w postaci  26 mld zł, też już zaakceptowanej  przez Komisje pomocy publicznej na rynek mocy.  Chcący dalej dociekać mogą zadać  pytanie o to jakie inne interesy innych grup mogły zostać  poświęcone w Brukseli  (tam też odbywa się  handel) przy staraniu się o  iluzoryczną dla OZE ale konkretną dla koncernów pomoc publiczną.

GUS potwierdza że Polska ma olbrzymi problem z OZE- należy się liczyć z kosztami

W cieniu inauguracji obchodów święta górniczego i zapowiedzi rządu o konieczności budowy nowych kopalń GUS opublikował skonsolidowane dane statystyczne o OZE na koniec 2016 roku. Wobec faktu, że wkład OZE w bilans energetyczny kraju to zaledwie 1/5 tego co wnosi węgiel oraz uwzględniając obecne „wzmożenie” mediów tematem górnictwa i zgoła innymi sprawami, opracowanie GUS może pozostać niezauważone. Byłoby to ze stratą, bo GUS zestawiając dane za 2016 rok z dotychczasowymi trendami, wskazał zagrożenia, a pośrednio potwierdził, że brak szybkich i skutecznych działań na rzecz poprawy sytuacji w branży OZE może mieć swoje negatywne następstwa związane z niewypełnieniem celów i twardych zobowiązań wobec UE w 2020 roku. Rachunek do zapłacenia za dotychczasową niefrasobliwość to kilkanaście miliardów złotych, na dzisiaj i powód do kolejnych (poza kwestią węgla) napięć w relacjach Polski i UE..

W opracowaniu GUS wrażenie robi spadek liczonego "rok do roku" udziału (nie tempa wzrost) energii z OZE w bilansie energetycznym. Jest to zjawisko niespotykane od paru dekad w skali całego globu i wymaga refleksji w szczególności  wobec członkostwa Polski w UE. Oznacza bowiem, że w tym przypadku chodzi nie tylko o różne prędkości rozwoju OZE w różnych krajach należących do Wspólnoty, ale także o diametralnie różne kierunki transformacji energetyki.Historyczne dane Eurostat mogą posłużyć do zobrazowania trendów w zużyciu węgla i energii z OZE w Polsce i w UE. 

Obraz transformacji energetycznej jest jednoznaczny. Z danych Eurostat wynika (co zapewne wkrótce potwierdzą statystyki), że  2017 lub 2018 roku po raz pierwszy więcej energii będzie produkowane z OZE niż z węgla oraz że Polska coraz bardziej odchyla się od trendów UE. I to wcale nie w wyjątkowo wysokim wykorzystaniu węgla (jak można było przypuszczać), ale w niskim wykorzystaniu OZE. W tym ostatnim przypadku trendy w Polsce i w UE  zaczęły się rozchodzić już po 2012 roku. Już wtedy widać było symptomy (dolna cześć wykresu), że Polska hamuje z OZE, ale od 2016 roku rozwieranie nożyc pomiędzy polską i unijną energetyką, jeśli chodzi o relacje pomiędzy OZE i węglem, przyśpiesza i  niesie nowe obawy.

W przytoczonym na wstępie opracowaniu GUS przedstawione są trendy w zakresie udziału energii z OZE w bilansie zużycia energii w Polsce, po naszym wejściu do UE. Wykres nie pozostawia złudzeń. Polska wyraźnie odchyla się w dół w stosunku do celu ‘2020 i dotychczasowej ścieżki rozwoju. Statystyka w tym przypadku może być zwodnicza w prostym wnioskowaniu na przyszłość  bo trendy inwestycyjne w OZE mają swoją 2-3-letnią bezwładność "statystyczną" i zazwyczaj  jest ona większa w sytuacji  podnoszenia sektora z zapaści (co Polskę czeka) niż w przypadku panicznego wycofywania aktywów (z czym obecnie mamy do czynienia i co bez zdecydowanych działań może łatwo potrwać dłużej).

Gdyby pominąć cykle inwestycyjne oraz powszechną obecnie w Polsce niechęć do podejmowania inwestycji (czego wyrazem jest ciągły spadek inwestycji w całej energetyce) i przyjąć, że zapaść ‘2016 jest tylko drobną korektą trendu, a kolejne cztery lata ułożą się w podobny wzrost sektora, to w 2020  Polska osiągnęłaby jedyne 11,7% udział energii z OZE – tabela:

Nawet te proste ekstrapolacje pokazują, że Polska nie osiągnie żadnego z założonych celów cząstkowych – indykatywnych (przyjętych w tzw.  Krajowym Planie Działań z 2010 roku) w segmentach ciepła, energii elektrycznej i biopaliw, ani też prawnie wymaganego dyrektywą łącznego celu 15%, który jest w sposób już oczywisty zagrożony. Aby unikać kar i innych retorsji Polska powinna się rozliczyć z tego zobowiązania np. w formie transferu statystycznego z krajem (krajami) UE, który swój cel OZE przekroczy. Przy obecnych trendach zabrakłoby ponad 27 TWh energii z OZE (uwzględniając zużycie wszystkich nośników zielonej energii  z OZE, które zgodnie z prognozą w 2020 roku powinno sięgać 125 TWh).

Nie wchodząc w zawiłe międzypaństwowe techniki negocjacyjne, można dla uproszczenia przyjąć że koszty transferu będą liczone po uśrednionych w UE kosztach krańcowych wytarzania biopaliw (razem z zieloną energią elektryczna w transporcie), cieple i energii elektrycznej z OZE. Przyjmując ze koszty jednostkowe wyniosą  odpowiednio 200 zł/MWh w przypadku ciepłą, 400 zł/MWh w przypadku energii eklektycznej i 600 zł/MWh w przypadku biopaliw, łączne  koszty transferu wyniosłyby ok. 12,5 mld zł (kwota do zapłacenia najpóźniej w 2020 roku lub kwota wyższa do zapłacenia rok później w formie kary „traktatowej”). Ale gdyby uwzględnić, że tempo rozwoju OZE będzie nie tylko prostą ekstrapolacją z lat 2012-2015 (czyli jeszcze nie najgorszych), ale pozostanie na poziomie zbliżonym do  „chudych” dla OZE lat 2015-2016, to wtedy w 2020 roku Polska osiągnęłaby zaledwie 10% udział energii z OZE w zużyciu energii finalnej brutto (tak zdefiniowany jest nasz cel i zobowiązanie zarazem), a łączne koszy niezbędnego transferu wyniosłyby 17,5 mld zł. Szacunki te nie są zakasujące, nawet jeżeli sytuacja taka była do przywidzenia już rok temu – m.in.  wpis na blogu „Odnawialnym”, ale teraz uzyskała oficjalne potwierdzenie w danych historycznych GUS, uzupełnionych o kalkulacje wykonane zgodnie z dyrektywą 2009/28/WE oraz z odpowiednim rozporządzeniem o Eurostat.

 

Można się zastanawiać dlaczego tego typu ostrzeżenia nie robią na decydentach wrażenia, tym bardziej, że niestety obserwując sytuację w branży OZE można sobie wyobrazić jeszcze gorsze scenariusze. Warto też zauważyć, że rośnie, w stosunku do założeń z 2010 roku, zużycie energii finalnej brutto w Polsce, czyli mianownik służący do obliczania ilości energii składającej się na 15% cel, który w 2020 może znacznie przekroczyć zakładane 805 TWh. Dotychczas,w latach 2012-2016  zużycie energii było wyższe od 2% do 12% w stosunku do pierwotnie zakładanego, czyli pomimo deklaracji nie realizujemy dyrektywy o efektywności energetycznej. Każdy wzrost zapotrzebowania na energię zwiększa wymagany wysiłek w zakresie realizacji określonych udziałów energii z  OZE.

Okazuje się, że w ocenie skutków kilkuletnich zaniedbań decydujące są koszty realizacji obowiązkowego 10% sub-celu w zakresie biopaliw. Problem z biopaliwami w Polsce pogłębiła dyrektywa 2015/1513/WE z  9 września 2015 r.,  zmieniająca dyrektywę 28/WE z 2009 o promocji OZE, która ograniczyła możliwość stosowania biopaliw I generacji do maksimum 7% i (poza promocją biopaliw II generacji  z surowców niespożywczych) dodatkowo podniosła  przeliczniki służące rozliczeniu zobowiązań OZE w przypadku napędów zasilanych energią elektryczną z OZE (przeliczniki te na każdą MWh są 2,5-5 razy wyższe niż w przypadku biopaliw). Dyrektywa zobowiązała państwa członkowskie do transpozycji ww. przepisów najpóźniej do 10 września br. Opóźnienia w implementacji także tych przepisów w Polsce (prace rządu nad nowelizacją ustawy  o promocji biopaliw zakończono w połowie  listopada i przepisy najwcześniej wejdą w życie 1 stycznia 2018 r.*) powodują, że inwestorzy nie mogli inwestować w  produkcję biopaliw II generacji. Polska w tym newralgicznym – jak się okazuje -  obszarze może już tylko albo przygotować się na masowy import drogich biopaliw o obowiązkowo niższym od przyszłego roku śladzie węglowym – co odczują kierowcy, albo już teraz zacząć negocjacje w sprawie generalnych transferów statystycznych, uwzględniając także szczególnie niekorzystną sytuacje na rynku biopaliw. W tym przypadku, niezależnie od wyników ew. rozmów międzyrządowych  koszty braku wymaganych ilości biopaliw oraz ciepła i energii elektrycznej z OZE będą musieli ponieść podatnicy, co będzie też politycznie niezwykle trudne.

Realizacja celów w zakres OZE, unikanie strat i dyskontowanie korzyści z tytułu rozwoju OZE to problemy niezwykle złożone i wymagające kompleksowego i długoterminowego przewidywania oraz odpowiedzialności. Nie zdążymy zmienić floty transportowej na elektryczną w tak krótkim czasie (w szczególności nie wykonamy tego bazując na drożejącej energii z węgla) i nie podniesiemy wymaganych wskaźników w transporcie bez zmiany na zdecydowanie bardziej zielonej struktury paliwowej w elektroenergetyce. 

Najgorszym rozwiązaniem byłyby zbagatelizowanie opracowania GUS lub całkowicie złudna próba ominięcia problemu poprzez np. powrót do współspalania czy inne miraże. Współspalanie prowadzone na krawędzi technicznych możliwości  bloków węglowych  i tak nie wniesie więcej niż 0,5% z wymaganego 15% celu, a prowadziłoby do niszczenia majątku  wytwórczego w elektroenergetyce oraz  niszczenia branży  drzewnej (lider eksportu krajowego) i szans na modernizację ciepłowniczej poprzez windowanie cen biomasy energetycznej.

Skierowanie biomasy do sektora ciepłownictwa systemowego da znacznie większe efekty w realizacji zobowiązań w zakresie OZE niż do elektroenergetyki. Jeszcze lepszym rozwiązaniem, sprawdzonym w UE dla ciepłownictwa,  byłoby wykorzystanie  energii słonecznej z magazynami sezonowymi ciepła oraz opcją „wind power to heat” (jest to w Danii, Szwecji, Niemczech i Austrii jedno z najbardziej ekonomicznie opłacalnych rozwiązań - zainteresowanych odsyłam do prezentacji ostatniej konferencji Form Energii). Zielony miks elektroenergetyczny jest kluczem do modernizacji zarówno elektromobilności jak i ciepłownictwa. Można go już obecnie rozwijać w oparciu o  stosunkowo szybko realizowalne - także w systemach aukcyjnych - projekty fotowoltaicznie i gotowe projekty wiatrowe (zwłaszcza te mające pozwolenia budowlane, które uciekły spod toporu ustawy "antywiatrakowej") o obecnie już najniższych kosztach wytwarzania energii. Jest to też czas na powrót do promowanej w programie partii rządzącej - do tej pory jedynie werbalnie- energetyki prosumenckiej, gdzie okresy realizacji inwestycji są najkrótsze (pół roku) i co gwarantuje dostawę energii do rozliczenia w 2020 roku oraz umożliwia zaangażowanie zasobów i aktywności obywateli w inne obszary niż jedynie konsumpcja. Ale tego nie da się zrobić bez powrotu do taryf gwarantowanych  dla mikroźródeł.

Po co płacić miliardy  innym krajom UE jak można samemu środki tego samego rzędu dobrze zainwestować i korzystać także po 2020 roku?  Jest to ostatni moment na podjęcie działań, a najgorszy na ich dalsze odkładanie i tracenie czasu na udowadnianie że Król nie jest nagi. Król niestety jest już nagi i trzeba go jak najszybciej odziać.

*(4-12-2017) w dniu  28 listopada br. uchwalona przez Sejm nowelizację ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych przekazana została do Senatu (patrz proces legislacyjny)