Jak z raportu Pekao o wpływie pakietu Fit for 55 na polską gospodarkę wyciągnąć wnioski sprzeczne z wynikami analiz

W połowie 2021 roku Komisja Europejska przedstawiła program „Fit for 55” i wyznaczyła nowe cele dotyczące ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do 2030 roku względem poziomu z 1990 r. Sprowadzają się do zwiększenia unijnego celu z 2014 roku redukcji emisji CO₂ z 40% do 55%. Eksperci banku Pekao przygotowali raport „Wpływ pakietu Fit for 55 na polską gospodarkę” zestawiający  koszty, z jakimi w nadchodzących latach będą musiały się liczyć wszystkie sektory gospodarki Polski oraz korzyści. Niestety dyskusja wokół raportu, z udziałem  wicepremiera i wiceprezesa banku, dotyczy tylko kosztów, nie uwzględnia, że są one (zieloną) inwestycją i poważnie je zawyża. 

Rachunki Komisji

Wg Komisji Europejskiej - „Impact assessmnet” (IA), pakiet Fit-for-55 w stosunku do pakietu z 2014 roku (nazwanego „Fit for 40”), tylko nieznacznie podnosi koszty związane z wdrażaniem polityki klimatycznej w UE w latach 2021-2030 (z 11% do 11,5% PKB całej UE). Także nieznacznie podnosi udział wydatków gospodarstw domowych na energię z 24,1% do 25,1% (tu w stosunku do 2015r.).  IA wylicza też różne korzyści (które na poziomie UE per saldo przewyższaj koszty). Wśród korzyści IA wymienia też zmniejszanie kosztów ochrony zdrowia o 25-43 mld euro rocznie (efekt czystego powietrza), nowe inwestycje rzędu 2% rocznego PKB (UE ciągle wydaje niemal 0,5% PKB na subsydia do paliw kopalnych) i nowe miejsc pracy, zmniejszenie zależności całej UE (w tym Polski), od importu paliw (z 54% do 51-52%).

Policzenie kosztów i korzyści dla Polski ma sens i dlatego report Pekao to ważmy krok (i jak się wydaje dobra podstawa) aby rozpocząć poważną, merytoryczną  dyskusję nt. polskiej ścieżki dekarbonizacji całej gospodarki i transformacji energetycznej, w której niezwykle ważną role do spełnienia mają instytucje finansujące takie jak bank Pekao. Raport banku jest w tym przypadku znacznie bardziej wiarygodną podstawą do dyskusji o wpływie polityki na gospodarkę (OSR) i ew. decyzji niż np. raporty koncernów energetycznych czy ich stowarzyszeń i związanych z nimi lobbies.

Rachunki autorów raportu

Raport analityków Pekao jest naprawdę wysokiej jakości, oparty na przemyślanej metodyce, świadomości ograniczeń prowadzonych analiz (Fit-for-55 to pakiet bardzo złożonych 17 regulacji i sektorowych strategii klimatycznych i analiza Pekao nie obejmuje aspektów Fit55 dających np. korzyści finansowych z usług ekosystemowych dla rolnictwa i leśnictwa), starannie dobranych źródłach danych. Trudno się w nim doszukać większych błędów. Drobne, związane ze zbyt optymistycznym przedstawieniem roli OZE w polityce energetycznej PEP’2040, która jest wysoce niedopasowana do Fit for 55 (do  FiT for 40 też nie), nie mają wpływu na wyniki analiz.

Raport wskazuje że przejście z Fit40 na FiT55 może przynieść dodatkowe koszty 189 mld Euro, ale wylicza też korzyści, w tym zielone fundusze z UE, oszczędności dla gospodarki i nowe przychody dla budżetu państwa, jakie dać mogą zakładane inwestycje (realizowane w krótkim okresie jednej dekady). Różnica w wieloletnich przepływach finansowych wynosi 34 mld euro (ujemny bilans korzyści i kosztów). To niewiele jak na korzyści znaczących inwestycji w nowoczesne technologie i przemysły (a z inwestycjami, zwłaszcza z niską stopą inwestycji energetyce, Polska od wielu lat ma problemy). A ponadto  bilans nie uwzględniania wielu niezinternalizowanych kosztów zewnętrznych (społecznych) w stosunku do pozostawienia energetyki bez zmian (w dotychczasowej trajektorii), a w szczególności kosztów pozostania w status quo. Analitycy przedstawili ilościowo to co bankowcy mogą wiarygodnie policzyć.

W zasadzie nic dodać i należałoby tylko pogratulować Głównemu Ekonomiście i analitykom banku - Departament Analiz Makroekonomicznych solidnie przeprowadzonych  analiz, i odesłać do źródła - (link). Tym bardziej że, od publikacji raportu  (11 stycznia) samym źródłem media generalnie się nie zainteresowały. Warto jednak zauważyć czym, wokół wyników raportu, media żyły.

Przewodnicząca Komisji Ursula  von der Leyen, zapowiadając Fit for 55 stwierdziła, że gospodarka oparta na paliwach kopalnych osiągnęła swoje granice i że przyszedł czas na zeroemisyjne OZE (zgodnie z FiT55 w 2030 ma być 65% energii elektrycznej z OZE). Było jasne że takie postawienie sprawy będzie pożywką do ataku ze strony „tradycyjnie” usposobionych energetyków i polityków, którzy zazwyczaj bez czytania i analizy tysięcy stron od razu będą wiedzieli, że pakiet spowoduje np. wzrost cen energii i biedę, i jest efektem np. światowego spisku klimatycznego.

Dyskusja jest ważna tak jak raport tej wagi. Znany z historii  „Raport’2030” tworzony po przyjęciu w 2007 roku  pierwszego unijnego pakietu klimatyczno-energetycznego „3x20%”  (link do komentarza) wystawia teraz rachunek do zapłaty.  Ówczesna dyskusja źle poszła, ale wtedy za zachowawczy raport zapłacili tradycyjni energetycy (PKEE), a polemizowali z nimi bez skutku eksperci od gospodarki (IBnGR) i finansów. Może teraz będzie inaczej? Dyskusja trwa, warto ją zacząć od najważniejszych i najbardziej opiniotwórczych głosów.

Rachunki wicepremiera

W efekcie publikacji raportu media skupiły się na  alarmistycznej wypowiedzi Jacka Sasina, ministra aktywów państwowych: „Koszt pakietu klimatycznego jest nie do udźwignięcia przez Polaków, każdego obywatela obciąży to kwotą ok. 64 tys. zł” (DGP, 11/01/2022). Podany rachunek „dla obywatela” (64 tys. zł) nie dotyczy jednak kosztów podwyższenia celów redukcji emisji CO₂ dla Polski z 40% na 55%, z uwzględnieniem jedynie finansowych przychodów  (jak mogłoby wynikać z kontekstu wypowiedzi w sprawie raportu pt. „Wpływ pakietu Fit for 55 na polską gospodarkę”), ale prostego podzielnia samych kosztów całkowitej redukcji emisji CO₂ (527,5 mld euro) przez liczbę mieszkańców. Po podaniu wyników powyższego dzielenia premier Sasin stwierdził, że „unijni technokraci muszą zrozumieć, że forsowanie pakietu klimatycznego to katastrofalny błąd”.  Realnie policzone na podstawie raportu koszty finansowe netto wskazują, że koszt na obywatela będą 7-krotnie niższe i wyniosą 9 tys. zł  (bez korzyści społecznych takich jak miejsca pracy, czy poprawy bezpieczeństwa środowiskowego i energetycznego). Wicepremier odpowiedzialny za gospodarkę ze znacznie większą podejrzliwością czyta wyniki raportu (i Fit for 55) niż analitycy bankowi.

Dziennikarze DGP w komentarzach zwracali uwagę, że przyczyny wzmożonej licytacji kosztami ochrony klimatu na szczeblu rządu wynikają z wewnętrznych walk frakcyjnych i ścigania się radykalizmem antyklimatycznym. Redaktorzy Osiecki i Żółciak dostrzegają, że rachunki premiera Sasina i tak niewiele oznaczą wobec „ziobrystów”, którzy wzywają do wyjścia Polski z mechanizmów unijnej polityki klimatycznej. Słusznie zauważają, że zobowiązania klimatyczne przyjmuje na siebie nie tylko Europa, lecz także USA i Chiny, a to rodzi obawę, czy wobec odklejenia od światowej rzeczywistości rząd będzie w stanie działać w tej sprawie skutecznie na zewnątrz.

Rachunki wiceprezesa banku

To niestety to nie jedyny przypadek wykorzystywania raportu do głoszenia tez nie w pełni zbieżnych z wynikami analiz. Paweł Strączyński, wiceprezes Pekao, w którym raport powstał, w wypowiedzi z 20 stycznia (DGP) zgodził się ze słowami premiera Sasina, a nawet poszedł  dalej w stawianiu tez nie mających pełnego odbicia w raporcie i, co do zasady, nie stawianych w świecie coraz bardziej zielonych finansów. Wymienia wprawdzie kilka działań podjętych przez sam bank, które de facto wpisują się w Fit55, ale atakuje jego założenia z pozycji pozafinansowych jeszcze ostrzej niż wicepremier.

W tym przypadku ważny przedstawiciel świata finansów, który zdobył też doświadczenie w energetyce, stwierdził, że „przyspieszenie transformacji zwiększy popyt na usługi budowy odnawialnych źródeł energii, nisko- i zeroemisyjnych, zadziała podstawowe prawo popytu i podaży, inwestycje będą coraz bardziej kosztowne i to odbije się na ich rentowności, co dotyka banków”. To  oryginalna teza. Do tej pory nietrafne inwestycje bankowe dotyczyły raczej przeinwestowania w "czarne" aktywa. Fakty są też takie, że od 20 lat transformacja energetyczna przyspiesza, a koszty zeroemisyjnych OZE (zwłaszcza koszty energii) konsekwentnie spadają, podczas gdy zdecydowanie rosną koszty źródeł opartych na paliwach kopalnych, łącznie z atomem.

Prezes Strączyński dodał, że pieniądze na Fit55 będą pochodzić z kieszeni konsumentów, bo wdrożenie pakietu przyniesie wzrost cen energii, a rosnące ceny energii sprawią, że przestaniemy być konkurencyjni. To prawda, ale winą obarczył koszty uprawnień do emisji: „prognozy oparte na Fit for 55 pokazują, że ceny przebiją najpierw 100 euro, potem nawet 170”. Autorzy raportu posługiwali się symulacjami KOBIZE, zakładając, że  „Fit for 55 podbija ceny uprawnień EUA  do 76 euro na koniec 2030, a najbardziej agresywne, analizowane w raporcie  prognozy (można je uznać za doraźne wzmożenie wywołane obecną sytuacja nie podziale przez KE)  nie przekraczają 130 Euro. Czyli osoba odpowiadająca za finanse banku znacznie bardziej sceptycznie patrzy na politykę klimatyczną niż analitycy makrogospodarczy.

Rachunki odbiorcy energii

Prezes przestrzegł przed „greenflacją”, powiązaną z drożejącą energią. Zdaniem prezesa Strączyńskiego szybkie odejście od węgla jest niewykonalne, stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa energetycznego Polski i jedyną dzisiaj alternatywą dla węgla jest gaz ze Stanów Zjednoczonych, Norwegii itp. Kończy opinią, że pakiet Fit for 55 należałoby po prostu wyrzucić do kosza, choćby z obawy o zagrożenie obywateli ubóstwem energetycznym. Tymczasem Komisja Europejska wskazuje na inne główne przyczyny wzrostu cen energii, nawet w ekstraordynaryjnym 2021 roku „(…) wpływ wzrostu ceny gazu na wzrost ceny energii elektrycznej dziewięciokrotnie przewyższa wpływ wzrostu ceny emisji dwutlenku węgla”. Potwierdza to też tarcza antyinflacyjna, która z inicjatywy samego wicepremiera  Sasina, która daje dopłaty do cen (importowanego) gazu jako że te obecnie najbardziej uderzają sytuację ekonomiczna gospodarstw domowych i małych firm.

Rozterki klienta banku

Obydwaj komentatorzy raportu Pekao  dość daleko odeszli od wyników samego raportu i zabrnęli w rozważania odbiegające też od dostępnej wiedzy w innych źródłach. Prezes Strączyński, który znając doskonale raport, w komunikacji społecznej samego problemu spłycił jego treść i tym samym mimochodem poddał w wątpliwość także promowaną przez siebie zieloną strategię banku. Zarządy banków, w tym Pekao wiedzą, że jeżeli zlekceważą reguły polityki klimatycznej narażają swoje aktywa na ryzyko, a wraz z tym swoich klientów, w tym tych najmniejszych, takich jak ja, który ufnie powierzam Pekao od ponad 30 lat swoje oszczędności. Pisząc pozytywną recenzję samego raportu nie miałem wątpliwości, że bankowcy mają świadomość, że Fit55 wyznacza ramy zrównoważonego i zarazem bezpiecznego też dla banków finansowania gospodarki i energetyki. Po zapoznaniu się z dyskusja i komentarzami do raportu naprawdę ważnych osób, zacząłem się zastanawiać nad mechanizmami pogłębiania  lekceważenia wiedzy eksperckiej (Rada medyczna to jeden z przypadków) niewygodnej dla bieżących interesów politycznych oraz nad ryzykiem w dłuższym okresie, jakie dla sektora bankowego i gospodarki niesie zignorowanie Fit for 55. 

Jaką strategię ma Polska

UE  w postaci Zielonego ładu i Fit for 55 ma swój plan na energetykę i ochronę klimatu, i go konsekwentnie realizuje. Kraje UE wdrażają go na swój sposób wpisując się w megatrendy, których osią jest strategia UE, która jest trudną, ale jedyną drogą do zwycięstwa technologicznego i gospodarczego. Zaskakujący początek dyskusji wokół raportu Pekao pokazuje, że Polska nie ma jasnego planu (planem nie jest powiedzenie "Niet"). Nie można jednak powiedzieć, że działamy całkiem bez planu. Widoczny już chaos w działaniach wynika z tego, że rząd próbuje realizować doraźne (często ryzykowne i w szczególności w energetyce zawodne), ogłaszane doraźnie plany biznesowe poszczególnych spółek skarbu państwa i wpisane w nie kolejne plany monopolu energetycznego, co nie jest dobrą wiadomością dla odbiorców energii. Widać, że w sprawie Fit for 55 analitycy gospodarczy są bardziej optymistami niż ważni decydenci. Dlatego do dyskusji nad raportem Pekao, która może doprowadzić do dobrych rozwiązań, warto wrócić z myśleniem strategicznym, nieobciążonym dogmatem obrony kolein w jakie coraz głębiej się zapadamy (z których, zwłaszcza w energetyce coraz trudniej nam się wyrwać) i z realnym pomysłem na '2030.