EKG: zmiana narracji w stosunku do OZE, ale jeszcze nie przełom

Brak długofalowej polityki energetycznej powoduje, że jedynie jej namiastka jest tworzona ad hoc i jest komunikowana mniej lub bardziej udolnie na kongresach gospodarczych. Po raz pierwszy rząd (wraz z nim spółki skarbu państwa) wysyłał sygnały o gotowości do zmian w realizowanej  polityce energetycznej, w tym w stosunku do węgla i OZE na Forum Ekonomiczne w Krynicy we wrześniu ub.r. Portal Biznes Alert pisał wręcz o „dokonanym w Krynicy zwrocie w polityce energetycznej Polski”. Zmiana premiera i rekonstrukcja rządu stworzyły okazję do rzetelnej oceny dwuletnich dokonań resortu energii i rewizji polityki, w tym zmiany podejścia do unijnej polityki energetyczno-klimatycznej UE (i stojących za nią założeń budżetu 2021-2030). Zakończony właśnie Europejski Kongres Gospodarczy (EKG) potwierdził gotowość rządu do zmiany narracji, ale też ujawnił trudności w ocenie efektów dotychczasowej polityki i sprzeczności w doraźnych pomysłach na energetykę i hasłach im towarzyszącym, i ujawnił frustracje związane z koniecznością zmiany.

OZE nie są winne za wyższe ceny energii, dlaczego zatem rosną?

Na kluczowym dla energetyki panelu minister Krzysztof  Tchórzewski zauważył rozbieżne interesy zarządów koncernów energetycznych (dążenie do wykazana zysku „co kwartał”), ale podkreślił, że celem nie może być dostarczenie prądu po „cenie zaporowej” dla obywateli i przedsiębiorstw. Do tej pory udawało się to w stosunku do obywateli (dzięki taryfowaniu), ale „nie mogąc się odkuć na obywatelach” (wyborcach?) korporacje wrzucają własne koszty i zyski w ceny energii tam gdzie mogą, czyli firmom i gospodarce. Faktyczny brak konkurencji na rynku energii dla państwowych spółek energetycznych i dobre relacje spółek z „jednolitą władzą” stwarzają pokusę do drenowanie opłatami za energię kieszeni najbardziej bezbronnych mikrofirm. Rząd słuszne oferuje im deregulacje (tzw. konstytucja biznesu z pakietem ustaw, które właśnie weszły w życie i mają ułatwiać życie przedsiębiorcom), ale drugą ręką państwowa energetyka wyciąga ew. oszczędności z deregulacji. Deklarowana na kongresach gospodarczych „walka” o obniżanie cen energii energetyce władzy w praktyce nie wychodzi i nie można już obarczać za to winą OZE. Załamanie rynku OZE w latach 2015-2017 spowodowało bowiem, że np. „opłata OZE” na rachunkach za energię elektryczną w 2018 roku spadła do zera, ale ciągle znacząca jest  „opłata przejściowa”, a odbiorcy energii muszą być przygotowani na wyższą „opłatę mocową” (te dwie ostatnie z promocją OZE nie mają nic wspólnego). 

Tanie klastry energii?

Panel EKG poświęcony klastrom energii pokazał, że w pełni zrozumiałą troska o niskie ceny energii nie jest traktowana ortodoksyjnie, także w przypadku programowania i wspierania rozwoju OZE. Polityka rządu okazała się skuteczna jeśli chodzi i spowolnienie rozwoju OZE, ale jest kontrproduktywna jeśli chodzi o ograniczanie kosztów energii z OZE. W systemie aukcyjnym wspierania (kontraktowania) energii z OZE preferencję mają technologie droższe. Uczestnicząca w panelu przedstawicielka IEO zadała pytanie o „wartość dodaną” klastrów, w tym  o to czy nie jest to ochrona odbiorców końcowych przed nadmiernym wzrostem cen energii?  Przedstawiciel Ministerstwa Energii – dyrektor Departamentu Energii Odnawialnej i Rozproszonej p. Andrzej Kaźmierski, podobnie jak i przedstawiciele spółek skarbu państwa (OSD i wytwórcy energii) byli zaskoczeni pytaniem, co potwierdza, że ich perspektywa jest inne niż odbiorcy energii, ale w końcu uznali że obniżanie cen energii w klastrach i dzięki klastrom jest niemal oczywiste. Ale dowodów na to nie przedstawiono, bo po dwóch latach promocji klastrów są tylko inicjatywy klastrowe czekające na ew. dotacje. Zamówiona przez ministerstwo ekspertyza „Koncepcja funkcjonowania klastrów energii w Polsce”, nie potwierdziła istnienia modelu biznesowego dla klastrów, ale za to wykazała potrzebę wprowadzenia dodatkowej opłaty (sieciowej) w postaci stawki stałej w taryfie klastrowej (taryfy „K”) aby budżety stron dały się domknąć. Tezę o braku możliwości obniżania kosztów energii w klasterach potwierdza też nieudany ubiegłoroczny konkurs POIiŚ na klastry, który pomimo oferowanych wysokich dotacji (rzędu 50% i więcej) skończył się fiaskiem. 

Sukces rynku prosumenckiego?

W trakcie panelu  poświęconego OZE (regulacje i rynek) pojawiły się trudności w ocenie efektów wsparcia prosumpcji indywidulanej (tu bez możliwości dzielenia się nadwyżkami we wspólnocie)  wprowadzonych w ustawie o OZE w 2016 roku, w postaci dodatkowej opłaty wnoszonej przez prosumenta za usługę magazynowania energii w sieci. Już sam mechanizm „wsparcia prosumenta przez dodatkową opłatę” brzmi dziwnie.  Dyrektor Kaźmierski uznał jednak ten mechanizm za sukces i podał przykład obrazowy przykład z IV kw. 2017 roku, w którym codziennie przybywało średnio 35 mikroinstalacji. To prawda, ale wzrost nastąpił zasadniczo nie dzięki wsparciu ustawą o OZE tylko projektom  gminnych dotacji grupowych (wsparcie z RPO)  i końcówce programu „Prosument” (NFOŚiGW-BOŚ). Nawet jeżeli przyjąć, że dotacje będą kontynuowane (na razie się kończą i nie ma planów dalszych dotacji) to bardzo łatwo dojść do odwrotnych wniosków. Udział mikroinstalacji w produkcji energii z OZE w 2016 roku to tylko 0,1%, a razem z małymi instalacjami niewiele więcej niż 0,5%. Gdyby przez kolejne lata przybywało w tempie 35 szt. mikroinstalacji dziennie  to roczny wzrost utrzymywałby się na poziomie  12 tys. szt. a na koniec 2020 roku byłoby tylko 50 tys. prosumentów. Taki przerost prosumentów, przy wzroście zapotrzebowania na energię elektryczną rzędu 3,5 TWh/rok (w 2017r.), ich udział w rynku energii nie będzie rósł.  Ustawa o OZE z 2015 roku (dane z OSR tzw. poprawki prosumenckiej wprowadza jej taryfy gwarantowane) zakładała (i ograniczała wsparcia tylko w tym systemie zarazem), że w 2020 roku będzie 200 tys. prosumentów. W Niemczech jest obecnie już niemal 4 mln prosumentów. Oznacza to, że Polska (przy utrzymaniu obecnego poziomu dotacji przez kolejne lata) będzie potrzebowała ponad 300 lat aby osiągnąć obecny poziom w Niemczech. Czy to jest powód do ogłaszania sukcesu?

Aukcje na energię OZE nie muszą prowadzić do obniżania cen energii

Przy odpowiednim systemie wsparcia prosumenci mogliby wnieść istotny wkład w realizacje celów dot. OZE w 2020 roku, ale dyskusja na EKG koncertowała się jednak na dużych instalacjach OZE i sytuacji w energetyce wiatrowej. I tu znowu niespójności. Faktycznie, tak jak podkreślał dyr. Kaźmierski,  branża OZE czeka na szybkie uchwalenie nowelizacji ustawy o OZE, która ma odblokować system aukcyjny wsparcia OZE. Jeżeli pominąć nierozwiązany problem ustalenia winnych za opóźnienia (dyr. Kaźmierski uważa, że to wina poprzedniego rządu, faktem jest jednak że znaczna cześć obecnej nowelizacji to poprawienie tej z 2016 roku), to jednak nie sposób zauważyć, że na koniec 2016 roku udziały energii z OZE spadły, a inwestycje realizowane obecnie i planowane do realizacji w systemie aukcyjnym stoją  pod znakiem zapytania. Powodem niepełnej możliwości skorzystania z systemu aukcyjnego są finanse, a w zasadzie brak możliwości ich pozyskania na inwestycje realizowane w systemie aukcyjnym. Banki (działy ryzyka) uznały bowiem, że państwo polskie (niezależnie od tego który rząd jest bardziej temu winny) w obszarze energetyki i OZE utraciło zaufanie rynków finansowych. Zarówno przedstawiciele BOŚ i Europejskiego Banku Inwestycyjnego  jak i inwestorów uczestniczących w panelu, spokojnie i już bez emocji wyjaśniali, że najpierw trzeba rozwiązać problem inwestycji realizowanych w systemie zielonych certyfikatów (11 mld niespłaconych kredytów), potem skutki ustawy „antywiatrakowej”, potem dopiero przyjedzie czas na analizę zmian prawa w systemie aukcyjnym. To wszystko oznacza ze część  zwycięskich projektów nie znajdzie finansowania, a dla wszystkich wzrosną koszty kapitału. Tym samym wzrosną też koszty energii z OZE (wzrost oprocentowania kredytu 2% podnosi koszt energii LCOE średnio o 7%). To z kolei wpłynie na wzrost  opłaty OZE i wzrost cen energii dla odbiorców końcowych.

U kogo konieczność "zmiany po zmianie" wywołuje  emocje?

Jeśli chodzi o ogólna politykę wobec OZE to z jednej strony minister Krzysztof Tchórzewski zapewniał, że Polska chce mieć energetykę otwartą na OZE. Zaraz jednak dodawał, że w branży OZE górę biorą emocje (cytat za DGP) , a zakończył, że energetyka odnawialna to cywilizacyjny szpan zdrowotno-komfortów (cytat za BA). Tego typu retoryka pokazuje praktyczną trudność w dokonaniu zapowiadanej wraz ze zmianą premiera zmiany w energetyce; minister energii jest członkiem rządu Mateusza Morawickiego, ale ciągle jeszcze jedna nogą tkwi w rządzie Beaty Szydło. Prezes PGE Henryk Baranowski w podobnym duchu apelował, aby „nie traktować OZE religijnie”. Każdy obserwator rynku energii może sobie odpowiedzieć na pytanie, które ze źródeł energii w Polsce to „religia państwowa” (czy aby nie węgiel?), które to emocje i ideologia romantyczna (czy aby nie energia jądrowa?), a które prezentują zwykły pragmatyzm i odpowiedzialność. Wspomniany powyżej panel poświęcony OZE pokazał, że to właśnie ten sektor, który religijnej wiary w cuda i złudnego romantyzmu pozbył się już dawno.

Faktyczna zmiana podejścia do OZE wymaga zatwierdzonej polityki energetycznej państwa i nowego wymaganego przez UE planu działań do 2030 roku

Powyższe sprzeczności w narracji na kilku tylko przykładach pokazują, że o konieczny i zgodny z exposé Premiera Morawickiego, przełom w stosunku do OZE wcale nie będzie tak łatwo.  Stare już podejście i zapowiadane nowe do siebie nie pasują, tak jak ciasteczka nie można zjeść i go mieć. Spójnej polityki energetycznej nie da się wymyślać i w sposób niesprzeczny ad hoc formułować na kongresach. Ponownie zapowiedziano, że polityka energetyczna jest niemal gotowa i będzie przyjęta przed końcem roku. Bardziej wiarygodna wydaje się inna zapowiedź dyr. Andrzeja Kaźmierskiego, że do końca roku rząd przyjmie tzw. „Zintegrowany plan w zakresie energii i klimatu na lata 2021-2030” (tzw. nowy „KPD”). Taki plan, wynikający z „Pakietu zimowego” UE  jest  wymagany przez Komisję Europejską (KE) do końca czerwca br., a wiec faktycznie powstanie. Tu też będą sprzeczności: -UE stawia na konsumenta, Polska na producenta (i ignoruje prosumentów). Ale właśnie w tym planie powinny być zawarte spójne odpowiedzi na wszystkie pytania (zgodnie z wymogami KE mają w nim być m.in. oceny skutków prowadzonych polityk i ich wpływu na ceny energii) na które przedstawiciele  rządu z rożnym skutkiem próbowali odpowiedzieć na EKG, ale każdy z problemów prezentowali oddzielnie, a nie jako zintegrowany i spójny pakiet rozwiązań systemowych.

Zmiana atmosfery wbiec OZE się liczy

Bodajże najważniejsza deklaracją w sprawie energetyki odnawialnej na EKG było stwierdzenie dyr. Kaźmierskiego, że z pewnością (wraz z rekonstrukcją rządu, ministerstwa i po dwóch latach prowadzenia polityki na rzecz spowolnienia rozwoju OZE, przy. aut.) zmianie ulegnie narracja i atmosfera wokół OZE. I o tego typu stwierdzenia przede wszystkim chodzi na kongresach gospodarczych.  Jeśli chodzi o atmosferę to liczy się też to, że rząd przestał zaatakować politykę energetyczno-klimatyczną UE i tracić bezproduktywnie czas na udowadnianie, że np. Niemcy prowadzą ją w sposób błędny. Lepsza atmosfera się liczy - toruje drogę do działań pragmatycznych.